Spis treści:
1. Powstanie Rzymu i jego królowie
2. Kultura rzymska i społeczeństwo
3. Architektura starożytnego Rzymu
4. Przykłady budowli architektonicznych
4.1. Koloseum w Rzymie
4.2. Panteon w Rzymie
4.3. Forum Romanum
4.4. Łuk Konstantyna w Rzymie
4.5. Łuk Tytusa w Rzymie
4.6. Kolumna Trajana w Rzymie
4.7. Pont du Gard około Nimes we Francji
4.8. Circus Maximus w Rzymie
4.9. Bazylika Konstantyna i Maksencjusza w Rzymie
4.10. Termy Karakali
4.11. Świątynia Westy w Tivoli
4.12. Willa Patrycjusza
5. Malarstwo starożytnego Rzymu
6. Upadek starożytnego Rzymu
7. Najważniejsze osiągnięcia Rzymu
Architektura jest nam znana, już od pradawnych lat, niemniej jednak nie każdy interesuję się nią tak, jak powinien. Przykładów jej na co dzień spotykamy bardzo dużo, ponieważ odzwierciedla ona wiele zjawisk, które zachodzą w kulturze. Obrazuje zróżnicowane życie społeczne, a także jest w pewnym sensie cząstką naszego życia.
Architektura rzymska stopniowo zaczęła się rozwijać od VI wieku p.n.e. do V wieku. Jest również dzielona na cztery etapy historyczne.
Starożytny Rzym.
Cywilizacja starożytnego Rzymu swój początek miała nad Morzem Śródziemnym, w takim miejscu, jak Półwysep Apeniński, który bardzo często jest też nazywany Italią. Jego znacznie większą część zajmowały góry, ale mimo to nie brakowało tam rozległych terenów równinnych. Najważniejszą osadą tego terytorium był Rzym, który powstał na wzgórzu. Miejsce to oczywiście umożliwiało najwygodniejszą przeprawę przez rzekę Tyber. Rzym prawdopodobnie powstał w 753 roku p.n.e., a początkowo panowali w nim królowie. Pierwszym władcą był Romulus, natomiast ostatnim Tarkwiniusz Pyszny.
Oto krótki przegląd tych wybitnych postaci:
Królowie Rzymu
- Romulus (753-717 r. p.n.e.)
Romulus, uważany za założyciela Rzymu, jest postacią owianą legendą. Według mitu, wraz ze swoim bratem Remusem, został wychowany przez wilczycę. Romulus zabił Remusa w sporze o to, gdzie założyć miasto, i stał się pierwszym królem Rzymu. Jego rządy charakteryzowały się organizacją społeczną i wojskową, a także pierwszymi konstrukcjami obronnymi miasta.
- Numa Pompiliusz (715-673 r. p.n.e.)
Numa Pompiliusz, następca Romulusa, był znanym jako pokojowy władca. Skupił się na wewnętrznych reformach, rozwijając rzymską religię oraz ustanawiając instytucje kapłańskie, takie jak westalki i pontyfikowie. Jego panowanie przyniosło Rzymowi stabilizację i rozwój kulturalny.
- Tullus Hostiliusz (673-642 r. p.n.e.)
Tullus Hostiliusz, znacznie bardziej wojowniczy niż jego poprzednik, jest znany z podboju Alby Longi i zniszczenia tego miasta. Jego panowanie charakteryzowało się ekspansją terytorialną i militarizacją.
- Ankus Marcjusz (642-617 r. p.n.e.)
Ankus Marcjusz kontynuował politykę ekspansji swojego poprzednika. Założył port Ostia u ujścia Tybru oraz ufortyfikował Janikulum, wzmacniając obronę Rzymu.
- Tarkwiniusz Stary (616-579 r. p.n.e.)
Tarkwiniusz Stary, pierwszy etruski król Rzymu, przyczynił się do rozwoju architektury i infrastruktury miasta. Rozpoczął budowę Świątyni Jowisza na Kapitolu oraz ulepszył system kanalizacji.
- Serwiusz Tuliusz (578-535 r. p.n.e.)
Serwiusz Tuliusz, znany z reform społecznych i wojskowych, wprowadził pierwszy spis ludności i podział społeczeństwa według majątku. Jego rządy charakteryzowały się rozwojem struktur miejskich i obronnych.
- Tarkwiniusz Pyszny (534-509 r. p.n.e.)
Tarkwiniusz Pyszny, ostatni król Rzymu, jest pamiętany z powodu swojego tyrańskiego stylu rządzenia. Jego despotyczne rządy doprowadziły do powstania przeciwko niemu i obalenia monarchii, co zapoczątkowało okres Republiki Rzymskiej.
Każdy z tych królów wnosił do Rzymu coś wyjątkowego, kształtując jego wczesną historię i zapewniając fundamenty, na których zbudowano późniejsze wielkie Imperium Rzymskie. Ich dziedzictwo, choć częściowo oparte na legendach, jest nieodłącznym elementem bogatej mozaiki rzymskiej historii.
Kultura rzymska i społeczeństwo.
Starożytny Rzym to okres, który obfituje w wydarzenia mające ogromny wpływ na rozwój kultury i architektury, nie tylko w samym Imperium, ale i w całej zachodniej cywilizacji. Oto niektóre z najważniejszych momentów w tej bogatej historii:. Społeczeństwo rzymskie na samym początku było podzielone na dwie grupy. Pierwszą z nich tworzyli zamożni patrycjusze, natomiast tą drugą ubodzy plebejusze. Jak już wcześniej było wspomniane, Rzymem rządził król, jednak rządy jednego z nich były bardzo okrutne i niesprawiedliwe, dlatego też został wygnany i od 509 roku p.n.e. władzę przejął lud. W starożytnym Rzymie uważano, że człowiek, który jest wykształcony, powinien przede wszystkim mówić w języku ojczystym, czyli w łacińskim oraz greckim.
Zobacz film o architektonicznych dokonaniach Starożytnego Rzymu
W zamożniejszych domach rzymskich bardzo chętnie ucztowano. Podczas przyjęcia przeważnie składano bogom ofiarę, która polegała na ulewaniu z pucharu trochę wina. Najważniejszą atrakcją uczty było przede wszystkim picie wina i bardzo ożywiona dyskusja. W Rzymie bardzo dużą popularność zyskały łaźnie, które pełniły bardzo podobną funkcję, co dzisiejsze termy. Warto również wspomnieć o tym, że rzymianie byli świetnymi inżynierami, potrafili wprowadzać znacznie nowsze i dogodniejsze rozwiązania.
Najważniejsze wydarzenia w dziejach kultury i architektury starożytnego Rzymu:
- Powstanie Forum Romanum około 700 roku p.n.e.
- Forum Romanum było centrum życia publicznego w starożytnym Rzymie. Jego powstanie około 700 roku p.n.e. zaznaczyło początek rozwoju miejskiego i politycznego Rzymu. Forum było miejscem zgromadzeń, rytuałów religijnych, a także centrum handlu i sądownictwa, a jego architektura i układ urbanistyczny miały wpływ na kolejne pokolenia.
- Ogłoszenie Prawa XII tablic 449 rok p.n.e.
- Prawo XII tablic, pierwszy skodyfikowany zbiór prawa rzymskiego, miało fundamentalne znaczenie dla rozwoju rzymskiego porządku prawnego. Ustanowione w 449 roku p.n.e., stanowiło podstawę dla przyszłego rozwoju prawa rzymskiego, a także wywarło wpływ na całe zachodnie prawodawstwo.
- Początek budowy Via Appia 312 rok p.n.e.
- Via Appia, jedna z pierwszych i najważniejszych dróg rzymskich, rozpoczęła się w 312 roku p.n.e. Jej budowa była przełomem inżynieryjnym, a droga ta łączyła Rzym z południowymi prowincjami, stając się ważnym szlakiem handlowym i wojskowym.
- Budowa mostu kamiennego na Tybrze w 142 roku p.n.e.
- Budowa trwałego mostu kamiennego na Tybrze w 142 roku p.n.e. była znaczącym osiągnięciem inżynieryjnym. Most ten nie tylko ułatwiał komunikację w samym Rzymie, ale także był świadectwem rozwijających się umiejętności inżynieryjnych Rzymian.
- Budowa rzymskiego Panteonu w roku 125 p.n.e.
- Panteon, zbudowany około 125 roku p.n.e., jest jednym z najbardziej znanych i najlepiej zachowanych przykładów rzymskiej architektury. Jego klasyczne proporcje, kopuła i wykorzystanie betonu miały znaczący wpływ na architekturę zachodnią. Największa na świecie kopuła z betonu niezbrojonego liczy 1900 lat. Każdego 21 kwietnia (data założenia Rzymu) promienie słońca przechodzą przez oculus oświetlając główną bramę.
- Rozpoczęcie budowy Koloseum przypada na 70 rok n.e.
- Rozpoczęcie budowy Koloseum w 70 roku n.e. stanowiło szczyt osiągnięć inżynieryjnych Rzymu. Ten ogromny amfiteatr, miejsce rozrywki i gier, stał się symbolem rzymskiej potęgi i innowacyjności.
- Powstanie Eneidy Wergiliusza notuje się na 19 rok n.e.
- "Eneida", napisana przez Wergiliusza w 19 roku n.e., jest epickim poematem, który stał się fundamentem rzymskiej literatury i mitologii. To dzieło nie tylko wpłynęło na rozwój literatury, ale także miało ogromne znaczenie dla kształtowania tożsamości kulturowej Rzymu.
Każde z tych wydarzeń miało decydujący wpływ na kształtowanie się rzymskiej architektury, kultury i społeczeństwa, pozostawiając trwały ślad w dziedzictwie cywilizacji zachodniej.
Architektura starożytnego Rzymu - jej najważniejsze cechy.
Architektura Rzymu była bardzo wyjątkowa na swój sposób. Od samego początku istnienia, rozwijała się w bardzo szybkim tempie. Wznoszenie wielkich budowli, świątyń, domów, mostów oraz wielu innych budynków stało się codziennością Rzymian. Oczywiście wszystkie te budowle były tworzone na takich samych zasadach oraz w bardzo podobnym stylu. Rzymianie stawiali przede wszystkim na szeroko rozbudowaną sieć dróg, z której oczywiście uzyskiwali pewne korzyści.
Na rozwój architektury starożytnego Rzymu miała ogromny wpływ przede wszystkim architektura hellenistyczna, a także architektura etruska. Wraz ze znacznym rozwojem architektury rzymskiej, miasta były otaczane między innymi wieżami, murami obronnymi, które oczywiście posiadały bramy, a także coraz częściej rozbudowywano akwedukty.
Architektura grecka i rzymska - czym się wyróżniają?
Czytając historyczne książki, można zauważyć, że architektura starożytnej Grecji, jak i również Rzymu nieco się od siebie różniła. W architekturze Greckiej najważniejsze były przede wszystkim świątynie, w których uwielbiani byli bogowie. Natomiast w Rzymskiej liczyło najbardziej się zastosowanie łuku, a także kopuły i sklepiania beczkowe. Jednak w czym oba te rodzaje architektury są do siebie podobne? Otóż przede wszystkim odznaczają się one równowagą, prostotą, niebanalnym stylem wykonania, dbałością nawet o najmniejsze szczegóły, a także proporcjonalność. Tutaj wszystko musi być dokładnie oraz bardzo precyzyjnie zrobione. Zarówno Grecy, jak i również Rzymianie starali się, aby za ich panowania rozwinąć jak najbardziej sztukę, malarstwo oraz zdobyć jakieś osiągnięcia w architekturze.
Rzymianie od Greków przejęli:
Porządek dorycki
Najstarszy i najprostszy z greckich porządków architektonicznych, przyjęty także przez Rzymian.
Charakteryzuje się surowością i solidnością.
Kolumny w porządku doryckim są krępe, bez bazy, z prostymi głowicami.
Na friza umieszczano metopy i tryglify.Porządek joński
Lżejszy i bardziej elegancki niż dorycki.
Kolumny mają bazę i smuklejsze proporcje.
Głowice kolumn są ozdobione motywami wolut, czyli spiralnych zdobień.
Friz joński jest ciągły, bez podziału na metopy i tryglify.Porządek koryncki
Najbardziej ozdobny i wyrafinowany z porządków.
Kolumny mają smukłe proporcje, podobnie jak w jońskim, ale z bardziej dekoracyjnymi głowicami, zazwyczaj ozdobionymi motywami liści akantu.
Porządek ten był często stosowany w świątyniach i na monumentalnych budowlach.Plany świątyń
Plan typowej świątyni rzymskiej często bazował na greckich wzorcach, z naos (cella) i przedsionkiem (pronaos).
Świątynie były zazwyczaj budowane na wysokim podium z kolumnadą dookoła (perystaz).
Wnętrza były często bogato dekorowane i zawierały posągi bóstw.Układ teatru
Rzymskie teatry, inspirowane greckimi, miały półkoliste audytorium skierowane do sceny.
W przeciwieństwie do teatrów greckich, rzymskie były często budowane na sztucznych konstrukcjach, a nie na naturalnych zboczach.
Scena była zazwyczaj duża i ozdobna, z rozbudowanym tłem (scaenae frons), które często imitowało ulicę miasta.
Teatry były miejscami publicznego zgromadzenia i miały dużą rolę w życiu społecznym i kulturalnym Rzymu.
Od Etrusków przyjęli zaś:
Porządek toskański, mniej znany niż dorycki, joński czy koryncki, jest jednak równie ważny w historii architektury. Choć wywodzi się z tradycji etruskiej, został przyjęty i rozwinięty przez Rzymian. Jest to porządek charakteryzujący się prostotą i solidnością, często stosowany w budowlach o charakterze użytkowym i wojskowym. Oto jego główne cechy:
Kolumny:
Kolumny w porządku toskańskim są prostsze i mniej ozdobne niż w innych porządkach.
Są zazwyczaj niekanelurowane, czyli gładkie, bez pionowych żłobień.
Posiadają bazę, w przeciwieństwie do kolumn doryckich.Głowice:
Głowice są proste, bez ozdobnych elementów charakterystycznych dla porządku jońskiego czy korynckiego.
Mają zazwyczaj kształt zminimalizowanej wersji głowicy doryckiej.Entablatura:
Entablatura w porządku toskańskim jest zredukowana i pozbawiona ozdobnych detali.
Frys jest zwykle gładki, bez dekoracji.Zastosowanie:
Porządek ten był często stosowany w budowlach o charakterze publicznym, takich jak fora, bazyliki czy termy.
Ze względu na swoją prostotę i solidność, dobrze nadawał się do konstrukcji większych i masywniejszych budowli.- Portyk, będący zewnętrznym elementem architektonicznym, odgrywał istotną rolę w podkreślaniu wejść do rzymskich budowli. Jego funkcje były zarówno praktyczne, jak i estetyczne:
Rola estetyczna:
Portyk stanowił ozdobną ramę dla głównego wejścia, zwracając uwagę i podkreślając ważność budowli.
Często był bogato zdobiony, z kolumnami w jednym z porządków architektonicznych, co dodawało budynkowi majestatyczności i elegancji.Rola praktyczna:
Portyk zapewniał schronienie przed deszczem i słońcem, umożliwiając ludziom czekanie na zewnątrz budynku w komforcie.
W budowlach publicznych, takich jak bazyliki czy świątynie, portyki często były miejscem zgromadzeń i dyskusji.Znaczenie kulturowe:
Portyki były częścią urbanistyki rzymskiej, wpisując się w koncepcję przestrzeni publicznej jako miejsca spotkań i interakcji społecznych.
W świątyniach portyk mógł służyć jako przestrzeń dla obrzędów religijnych.
Podsumowując, porządek toskański i zastosowanie portyków w architekturze rzymskiej świadczą o zróżnicowaniu i praktyczności projektowania w starożytności, gdzie każdy element miał swoje konkretne funkcje i symboliczne znaczenie.
Nowe rozwiązania dotyczące konstrukcji i są to:
Łuk
Łuk był jednym z najważniejszych wynalazków rzymskich inżynierów. Pozwalał na budowanie większych i stabilniejszych konstrukcji, takich jak mosty, akwedukty czy bramy.
Jego kształt rozkładał ciężar budowli, umożliwiając tworzenie szerszych otworów bez ryzyka zawalenia.
PilasterPilaster
Pilaster to płaski, ozdobny element architektoniczny przypominający kolumnę, ale wtopiony w ścianę.
Zwiększał on wytrzymałość muru, jednocześnie pełniąc funkcję dekoracyjną.Porządek Kompozytowy
Porządek kompozytowy to połączenie elementów porządku jońskiego i korynckiego, co dawało efekt bardziej monumentalny i ozdobny.
Charakteryzował się kombinacją wolut jońskich i dekoracji z liści akantu z porządku korynckiego.Beton
Rzymianie byli pionierami w używaniu betonu, co pozwoliło im na budowanie większych i bardziej trwałych konstrukcji niż kiedykolwiek wcześniej.
Beton wykorzystywany był m.in. w budowie akweduktów, portów i budynków użyteczności publicznej.Zaprawa
Zaprawa, będąca mieszanką wapna z piaskiem, wodą i dodatkami, jak np. popiół wulkaniczny, była kluczowa w rzymskim budownictwie.
Zapewniała większą przyczepność i trwałość konstrukcjom murów i łuków.Kopuła
Kopuła była stosowana w rzymskich budowlach publicznych i sakralnych, dając im majestatyczny i monumentalny charakter.
Najbardziej znana kopuła to ta w Panteonie, będąca arcydziełem inżynierii.Sklepienie kolebkowe
Sklepienie kolebkowe, znane również jako sklepienie beczkowe, to rodzaj sklepienia tworzącego półcylindryczny łuk.
Stosowane było m.in. w termach rzymskich i innych dużych budowlach, zapewniając wytrzymałość i możliwość budowania większych przestrzeni.
Te innowacje nie tylko stanowiły przełom w inżynierii i architekturze starożytnego świata, ale także wyznaczyły standardy, które miały wpływ na kolejne pokolenia budowniczych w całej historii architektury.
Wynalazki techniczne - infografika
Architektura rzymska - wynalazki techniczne
Nowe rozwiązania co do funkcji i typu budowli:
Willa Patrycjusza
Willa Patrycjusza w starożytnym Rzymie była rezydencją bogatej klasy rzymskiej arystokracji. Te luksusowe domy charakteryzowały się przestronnymi wnętrzami, często z ozdobnymi atrium i perystylem. Willa była miejscem reprezentacyjnym, pokazującym bogactwo i status społeczny właściciela, często bogato zdobiona mozaikami, freskami oraz posiadająca ogrody i prywatne termy.
Bazylika
W starożytnym Rzymie bazylika służyła głównie jako miejsce zgromadzeń publicznych oraz jako hala sądowa. Miała długą, prostokątną formę z nawą główną i bocznymi nawami oddzielonymi kolumnadami. Bazyliki te były później inspiracją dla wczesnochrześcijańskich kościołów.
Cyrk
Cyrk w starożytnym Rzymie był miejscem rozrywki, w którym odbywały się wyścigi rydwanów. Najbardziej znanym przykładem jest Cyrk Maksymus. Długie, owalne konstrukcje cyrku były zaprojektowane tak, aby pomieścić duże tłumy widzów.
Kolumna triumfalna
Kolumna triumfalna, taka jak Kolumna Trajana, była monumentalnym monumentem stawianym na cześć zwycięskich kampanii wojskowych lub wybitnych przywódców. Kolumny te często były bogato rzeźbione, przedstawiając sceny bitew lub innych ważnych wydarzeń.
Łuk triumfalny
Łuk triumfalny to monumentalna struktura, która stanowiła bramę i była stawiana na cześć wybitnych zwycięstw wojskowych. Łuki te, takie jak Łuk Tytusa, były bogato zdobione rzeźbami i inskrypcjami.
Akwedukt
Akwedukty były inżynieryjnymi dziełami, służącymi do transportowania wody do miast. Te imponujące struktury, takie jak Akwedukt Pont du Gard, świadczą o zaawansowanych umiejętnościach inżynieryjnych Rzymian.
Termy
Termy były publicznymi łaźniami, oferującymi różne usługi, takie jak sauny, baseny z zimną i gorącą wodą, sale do ćwiczeń i miejsca relaksu. Termy, jak choćby Termy Karakalli, były ważnym elementem życia społecznego i kultury Rzymu.
Amfiteatr
Amfiteatry, takie jak Koloseum, były arenami rozrywki, gdzie odbywały się walki gladiatorów, gry i przedstawienia. Były to ogromne, owalne struktury, zdolne pomieścić tysiące widzów.
Nowe typy budowli - infografika
Architektura rzymska - najistotniejsze przykłady budowli.
Każdy, kto chociaż trochę zna architekturę rzymską wie,że jest ona bardzo charakterystyczna. W tym czasie powstawało naprawdę wiele różnorodnych budowli, które miały podłożę kulturalne, społeczne, a także towarzyskie. Wszyscy Rzymianie razem tworzyli dość zgrane społeczeństwo, które próbowało wiele osiągnąć.